Ebû Abdullah Muhammed İbn Ahmed İbn Ebî Bekr İbn Farh el-Kurtubî, Endülüs'ün yetiştirdiği büyük âlimlerdendir.



Kurtuba'da çiftçilikle uğraşan bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Kurtubî öğrenim çağına girince önce Arapça ve şiir, sonra da Kur'ân-ı Kerim öğrendi. 627/1230'da babasının vefatından sonra da tahsiline devam ederek Rebî İbn Abdurrahman İbn Ahmed (ö. 633/1235), İbn Ebî Hucce adıyla meşhur olan Ebu Ca'fer Ahmed (ö. 643/1245) gibi âlimlerden dilbilgisi, nahv, belâgat, Kur'ân ilimleri, Fıkıh dersleri aldı.



Herhalde Kurtuba ve diğer Endülüs şehirlerinin Hristiyanların eline geçmesinden sonra, Mısır'ın İskenderiye şehrine geldi. Mısır'a geliş tarihi kesin olmamakla birlikte İskenderiye'de, (648/1251) yılında vefat eden hadis âlimi Ebu Muhammed Abdulvehhâb İbn Revâc'dan ders aldığına göre bu tarihten önce İskenderiye'ye gelmiş olmalıdır.



Kurtubî burada İbnu'l-Cummeyzî (ö. 649/1252), Ebu'l-Abbâs Ahmed İbn Ömer el-Kurtubî (ö. 656/1258) ve el-Hasen İbn Muhammed el-Bekrî (ö. 656/1258) gibi hocalardan dil, edebiyat, Kur'ân ilimleri, kırâat, tefsir, hadis, Fıkıh dersleri aldı.



Kurtubî buradan Kahire'ye, daha sonra da Asyût'un kuzeyindeki Münyetu Benî Hasîb'e gidip yerleşerek (671/1273)'de vefatına kadar orada kaldı. Kaynaklar Kurtubî'yi, salih bir kul; ârif, dünyaya karşı zâhidâne yaşayan, itkân sahibi bir âlim olarak tanıtırlar. Zühd ve takvâ içinde yaşamakla birlikte faydalı birçok eser kaleme almıştır. Kaynaklarda birçok talebesi olduğu bildirilmekle birlikte bunların isimleri verilmemiştir.



Kurtubî birçok Endülüslü âlim gibi fıkıhta Mâlikidir. Fakat tefsirine baktığımızda onun, mezheb taassubuna kapılmadığını, hattâ bu eserinde zaman zaman diğer mezheblerin görüşlerini tercih ettiğini görürüz. Bunda, Mısır'a geldikten sonra Şâfiî âlimlerden ders okumuş olmasının tesiri olduğu söylenebilir. İtikâd mezhebi itibariyle de Eş'arîdir.



Bilinen eserlerinden önemlileri şunlardır:



1. et-Tezkire fi Ahvâli'l-Mevtâ ve Umûri'l-Âhire: Kurtubî bu eserinde ölüm, ölülerin halleri, kıyamet, Cennet, Cehennem gibi mevzuları anlatır.



2. et-Tezkâr fi Efdali'l-Ezkâr: Kur'ân-ı Kerim'in faziletlerine dair kırk bâbdan oluşan bir eserdir.



3. el-İ'lâm bimâ fî Dîni'n-Nasârâ mine'l-Mefâsid ve'l-Evhâm ve Ezhâru Mehâsini Dîni'l-İslâm.



4. el-Mısbâh beyne'l-Ef'âl ve's-Sıhâh: Ebu'l-Kâsım Ali İbn Cafer'in Kitâbu'l-Ef'âl'i ile el Cevherî'nin es-Sıhâh adlı lüğate dair eserlerinin muhtasarıdır.



5. el-Muktebes fî Şerhi Muvattai Mâlik İbn Enes.



6. el-Lumau'l-Lu'luiyye fî Şerhi'l İşrînâti'n-Nebeviyye.



7. el-Câmi'li-Ahkâmi'l-Kur'ân. (Kurtubî'nin hayatı, eserleri, ilmî şahsiyeti hakkında geniş bilgi için bk. el-Kasabi Mahmud Zalat, el-Kurtubî ve Menhecuhû fi't-Tefsir, Kahire (1399/1979); Mahmud Besyûnî Fûde, Neş'etu't- Tefsîr ve Menâhicuhu, Kahire 1406/1986, s. 195-196; Ömer Nasuhi Bilmen, Büyük Tefsîr Tarihi, Ankara 1960, II, 345-346; İsmail Cerrahoğlu, Tefsir Tarihi, Ankara 1988, II, 116-128).