Tazminat Çeşitleri

İslâm hukukunda mal, can veya bedene verilen zararların tazmini, zararın insana yönelik olması halinde diyet, erş, hukûmetü'l-adl, hukûmetü'l-elem ve gurre gibi çeşitlere ayrılır. Eşyaya verilen zararların tazmini ise "ta'viz" veya "damân" terimi ile ifade edilmektedir ki, bu iki terim genel olarak diğer tazminat çeşitlerini de kapsar.



nsana yönelik zararlarda diyet, ölümle sonuçlanan zararın tazminidir (bk. "Diyet" mad.). Erş ve hukûmetü'l-adl ise organların telefi veya yaralanması halinde bas vurulan tazminat şeklidir (bk. "Erş" mad.). Hükûmetü'l-elem ise; çekilen acı ve ızdırapların tazminatıdır. Bu sonuncusu beşerî hukuklarda yer alan "mânevî tazminat" benzeridir. Ğurre de anne karnındaki çocuğa zarar verip, onun ölü olarak erken doğmasına sebep olanın, bu ceninin mirasçılarına ödemek zorunda olduğu bir tazminat türüdür (bk. "Ğurre" mad.).



Mala yönelik zararların tazmini ise iki şekilde olabilir:



1- Misli ile tazmin: Zarar verilen mal, standart (misli) mallardan ise, bunun yerine misli verilir. Buğday, arpa, altın, gümüş, para, zeytinyağ, inşaat demiri, çimento gibi ölçü, tartı veya standart olduğu için sayı ile alınıp satılan şeyler mislidir (el-Fetâvâ'l-Hindiyye, Mısır 1310/1892, IV, 12,13; Hamdi Döndüren, İslâm Hukukuna Göre Alım Satımda Kâr Hadleri, Balıkesir 1984, s. 84, 85).



2- Değeri ile tazmin: Misli olmayan, yani çarşı ve pazarda aynı nitelikte benzeri bulunmayan bir malın telef edilmesi halinde değeri üzerinden tazmin edilmesi gerekir. Bunlara "kıyemi mal" denir. Hayvanlar, bina, halı, kullanılmış nakil araçları bu niteliktedir. Bir hayvan telef edilse, bunun para olarak değerini veya değerde ona denk olan bir hayvanı bedel olarak vermek "değer ile tazmin" sayılır.