Kitaba bağlı, kitabda yazılı olan, kitaba nisbet edilen, kitabla ilgili olan şey. Semâvî kitablardan birine tabi olan kimse. Kitab (k.t.b) fiilinin masdarı olup yazmak, nikâh kıymak, dikmek, bağlamak, gerekli ve farz kılmak gibi anlamlara gelir. Çoğulu Kütüb gelir. Bu da mektub, sahife, hüküm, farz, kader demektir. Kitab mutlak olarak zikredildiği zaman Allah tarafından indirilen kitab ve Kur'ân'ın ismi kasdedilir. Ehl-i kitab Allah tarafından indirilen kitaba inananlardır. Fatiha sûresi Ümmü'l-Kitab olarak isimlendirilir, bu da kitabın aslı demektir.



Kitab, Kur'ân'ı Kerimde onbir değişik anlamda kullanılmıştır:



"Yaş ve kuru (hiçbir şey) müstesnâ olmamak üzere hepsi apaçık bir Kitap'tadır" (el-En'ârn, 6/59) meâlindeki âyette geçen kitap Levh-i Mahfuz anlamında;



"Allah ona kitabı (yazmayı) hikmeti, Tevrat'ı, İncil'i öğretecek" (Âlu İmran, 3/48) âyetindeki kitap yazmak manasında;



"Her ümmet kitabına çağırılacak" (el-Casiye, 45/28) âyetindeki kitab hesap manasında;



"Kitab sonunu buluncaya kadar" (el-Bakara, 2/285) âyetinde geçen kitap farz olan iddet anlamında;



"Çünkü kötülerin kitabı muhakkak ki siccindedir" (el-Mutaffifin, 83/7) meâlindeki âyette geçen kitap amel manâsında;



"O va'desiyle yazılmış bir kitabdır" (Âlu imran, 3/145) âyetindeki kitap vakit anlamında;



"Sana indirdiğimiz feyiz kaynağı bir kitaptır" (Sad, 3X/29) meâlindeki âyette geçen kitap Kur'ân anlamında;



"Size Allah'tan hakiki bir nur ve apaçık bir kitap gelmiştir " (el-Maide, 5/15) meâlindeki âyette geçen kitab Tevrat anlamında;



"De ki: Ey ehl-i Kitap" (Âlu-İmran, 3/64) âyetindeki kitap İncil anlamında;



"Bu yasaklar (haramlar) üzerinize Allah'ın kitabı olarak yazılmıştır" (en-Nisa, 4/24) âyetinde geçen kitap farz anlamında;



Kendilerine ilim ve iman verilenler şöyle derler. "And olsun ki, Allah'ın o tekrar diriliş gününe kadar kaldınız " (er-Rum, 30/56) âyetinde de ilim anlamında kullanılmıştır.



Kitab kelimesine nisbet edilen ki tabî, kitab yazan, kitabla ilgisi olan şahıs demektir. Kitabiyât ise, bibliyografya anlamını taşır, (Cemâlu'd-Din E'bu'l-Ferec İbnu'l-Cevzî, Nüzhetül A'yuni-NevâzErfi İlmi'l- Vücuhi ve'n Nezâir, Beyrut 1407/1987, s.525-527; ayrıca bk. Ehl-i kitab).



Abdulbaki TURAN



Sözlükte, bir düzen içerisinde bir araya getirilen sözler toplamı anlamına gelir.



Kavram olarak, harf ve kelimelerin birbirine bağlanarak oluşturulan söz bütünlüğüne ‘kitap’ adı verilir. Sözlerin birbirine bağlanması olduğuna göre bunun yazılı olması gerekmez.



Ancak ‘kitap’ denilince genellikle yazılı şeyler akla gelir.



Allah (cc)’ın peygamberlere vahyettiği şey, yazılı olmasa bile ‘kitap’ adını almaktadır. Bu anlamıyla ‘kitap’, genelde vahy ve vahy yoluyla peygamberlere indirilmiş her şey, özelde de Hz. Peygambere indirilmiş son vahy olan Kur’an anlamına gelir.



Allah (cc) evreni ve içindekileri ‘ol’ emriyle yaratmıştır. Allah’ın yarattığı her varlığa bir ‘kelime’ dersek, evren Allah’ın kelimelerinin toplamı olan bir ‘kitap’tır.



Allah’ın bu evren için tesbit ettiği hükümleri, evrenin işleyişine ait kaderi bir ‘Ana Kitap’ta yazılıdır. Her şey o kitapta yazılan hükümler doğrultusunda olmaktadır. (6 En’am/38-59. 13 Râd/39. 43 Zuhruf/4) Allah’ın katındaki bu kitabın ne olduğunu bilmiyoruz. Buna Levh-i Mahfuz, Mübin Kitap (Apaçık kitap) da denilmektedir.



Kainat (evren) ve onun içindekiler işte bu ilâhí kitabın açılmış şeklidir. Evren o kitabın sayfalarıdır. Allah (cc), tarih boyunca gönderdiği elçilerle, insanların bu kainat kitabındaki ve sayfalar halinde gönderdiği ilâhí kitaptaki âyetleri okumalarını ve onların gereği ile amel etmelerini istemiştir.



Allah’ın evren kitabında yarattığı âyetlerle, ilâhí kitaplardaki âyetler arasında fazla bir fark yoktur.



Kur’an’da ‘kitap’ kelimesi bir kaç anlamda kullanılmaktadır.



Kur’an, peygamberlere gönderilen vahylere ve bu vahylerin genel toplamına da ‘kitap’ demektedir. (3 Âli İmran/184) Vahy anlamında kullanılan ‘kitap’ bir tanedir ve bütün peygamberlere aynı vahy gelmiştir.



Kur’an, bazı peygamberlere suhuflar ve büyük mushaflar (kitap) şeklinde ilahí kitaplar göndermiştir. İbrahim ve Musa’ya gönderilen suhuflar (sayfalar) ile büyük kitap halindeki Tevrat, Zebur, İncil ve Kur’an da ‘kitap’ adıyla anılır.



Kitabın diğer bir anlamı da son peygamber Hz. Muhammed’e gelen vahy’lerin toplamıdır. Bu anlamda Kur’an, Allah’ın kitabıdır (kitabullah’tır). Yani Kur’an-ı Kerim’in diğer adı da Kitap’tır.



Kur’an’ın haber verdiğine göre, insanların bütün yaptıkları bir amel defterine görevli melekler tarafından yazılmaktadır. (82 İnfitar/11) Bu amel defteri de ‘kitap’ adı verilmektedir. Mahşer günü Allah Teâla herkesin kitabını yani amel defterini eline verecek, kitabını kendisinin okumasını isteyecek. (17 İsra/13-14)



Dünyada iken fücûr (günah) işleyenleri ‘kitab’ı ‘Siccîn’dedir. İyilerin, müttakilerin ‘kitab’ı ise ‘ılliyyín’dedir. (83 Mutaffifîn/7-20) Ashabül Yemin’in (sağ ehli-iyiler’in) kitabı sağ taraftan, ashabü’ş şimal’in (sol ehli-günahkârlar’ın) kitabı ise sol taraftan verilecektir. (56 Vakıa/8-10)



Kur’an ‘kitab’ı delil, isbat anlamında da kullanılmaktadır. (22 Hacc/8)



Kur’an, insanın önüne okunmak üzere üç ayrı ‘kitap’ sunuyor:



-Kainat (evren) kitabı,



-Vahy kitabı, yani Kur’an,



-İnsan kitabı.



İnsan, Kur’an ışığında yürümekle bu üç kitabın kelimelerini anlayabilir, âyetlerinin sırlarını çözebilir. İnsanın yolunu aydınlatan Kur’an’ın bir adı da ‘Nur’dur. İşte bu nur olmadan evreni de yeterince anlamak mümkün değildir.



Bu kitapların belirli parçalarına ‘âyet’ denilmektedir. Bu âyetler Allah’ın Rabliğinin izleridir, belgeleridir. Kitabı anlamak için işe bu âyetleri anlamaktan başlamak güzeldir.



Allah (cc), insanların anlaşmazlığa düştükleri konularda hükmetmek (2 Bekara/213),



Adaleti tam anlamıyla yerine getirmek (57 Hadid/25),



Zulmedenleri uyarmak, (46 Ahkaf/12),



İnsanları karanlıktan aydınlığa çıkarmak (14 İbrahim/1),



İnsanlara yol göstermek ve rahmet etmek üzere (16 Nahl/64) kitaplar göndermiştir.



Kur’an, bu kitapların sonuncusudur. Allah’tan geldiği gibi durmaktadır. Bozulmamıştır ve insanlar eliyle tahrif edilmemiştir (değiştirilmemiştir). Kur’an, hidayet rehberidir. Onun gösterdiği yol, yaratılışın, var olmanın amacıdır. Ona uyan kurtulur.



İnsanı, hayatı, evreni, fikirleri, yanlışı-doğruyu anlamak için ona bakmalı. Okuduğumuz kitaplar onu anlamaya yardımcı olmalı. Onun çizgisine uyan veya en azından ona aykırı olmayan ve insan eliyle yazılı kitaplar da faydalı kitaplardır.