Kemal b. el-Hümâm, Hanefî fıkhının usul kitabı et-Tahrîr adlı eserinde şunları zikreder: "Belirli bir mezhebe intisab etmenin gerekliliği, sahih görüşe göre gereksizdir. Allah ve Rasûlü'nün farz kıldığı şeyin dışında bir farz yoktur. Ne Allah ne de Rasûlü, bîr kimseye, imamlardan birinin mezhebine intisabını dinin her hususunda onu taklid edipte diğerlerini gözardı etmeyi farz kılmadı. Faziletli devirler, mukallidlerin çoğunun; İmamının metodu hakkında bir bilgisi olmadığı halde "Ben Hanefîyim veya Şafiîyim" demelerine rağmen, belirli bir mezhebe intisab etmenin gerekliliği görüşü olmadan geçti. Somut bir sözle Şafiî veya Hanefî olunmaz. Birisi



"Ben fakihim" veya "Ben katibim" demekle fakih ve katip olamayacağı gibi, imamının metodundan uzak olmakla ve sadece lafla o mezhebe girilmiş olmayınca, somut iddia, anlamsız ve boş sözlerle o mezhebe intisab etmek nasıl doğru olabilir?"             İkazu Himemi Uli'l-Ebsâr adlı eserinde Fullanî "Mukallid ile muttebi (uyan. tabi olan)" arasındaki farkı şöyle beyan eder: Mukallid, bir konuda Allah ve Rasûlü'nün hükmünü değil de, mezheb imamının görüşünü sorar. Mezheb imamının



görüşü Allah'ın kitabına ve Rasûlullah'ın sünnetine muhalif olduğu ortaya çıksa bile, asla Kur'ân ve Sünnet'e dönmez. Muttebi ise Allah ve Rasûlü'nün hükmünü sorar, başkasının görüşünü ve mezhebini sormaz. Başına bir iş gelse onu ilk alime sormayı gerekli görmez, rastladığı herhangi bir alime sorar. Başkasının  görüşlerini de duymadan birinci görüşle ibadet ve taassup etmeyi, verdiği fetvanın Kitap ve Sünnetin nassına muhalif olsa bile ona iltifat etmeyecek derecede müdafaa etmeyi gerekli görmez, işte muteahhirunun taklidi ile selefin kabul ettiği ittiba arasındaki fark budur." (38)



            Taklid fıkıhda: Söyleyen için bir delil olmaksızın onun görüşüne uymaktır. Bu şeriatte yasaklanmıştır, ittiba (uymak, tabi olmak) ise delilini görerek uymaktır. Allah'ın dini konusunda taklid sahih değildir, ittiba ise gereklidir.



            Avamın müftünün görüşünü alması -müftünün hata etme ihtimali olmasına rağmen, bu avam  için- uygun olur da, hadisi alması nasıl uygun olmaz?



            Rasûlullah'ın sahih sünnetiyle falan veya filan amel edinceye kadar amel etmek caiz olmaz, amel etmede şart olurdu ki, bu da batılın batılıdır. (39) Bunun içindir ki Allah insanlardan hiçbirine vermediği hüccet ve delilleri Rasûlüne vermiştir. Hadisle amel eden veya anladıktan sonra hadisle fetva veren kimse için hata ihtimali tasavvur edilmez. Bu (hadisle fetva vermek) bîr çeşit ehliyeti (ihtisası) olanlar içindir. Ehliyeti yoksa: "Bilmiyorsanız İlim ehline sorunuz." (40) âyetine uyması görevidir.



            Fetva isteyenin, müftünün veya hocasının sözünden kendisi için yazılanlara güvenmesi caiz olduğuna göre. sika ravilerin Rasûlullah'tan yazdıklarına itimat etmesi daha evladır.



            Hadisi anlamadığı kabul edilse bu, müftünün fetvasını anlamayan gibidir. Anlamını bilen kişiye sorar. Hadis de böyledir. Dediler ki: Haber, hüccet olma konusunda, kıyas ve içtihattan önce gelir. Hadisle amel etmek ise rivayetle amel etmekten daha evladır."



            Allame İbnu Nüceym, Bahrü'r-Râik adlı eserinde şöyle der: "Açık (sarih) bir nassla amel etmek kıyasla amel etmekten daha evladır. Eğer hadisin manası zahir ise onunla amel etmek vacip olur."



            Özetlersek, doğru anlayış sahibinin hadisten anladığı kadarıyla amel etmek dini maslahatlardan olup, hepisinde mezheb budur. Bu yüzden imam Ebu  Hanife fetva verdiğinde şöyle derdi: "Bu konuda ulaşabildiğimiz bilgi noktası budur. Bundan daha mükemmeli bulunursa doğru olmaya en uygun odur." Bu görüşü Şa'ranî de "Tenbihu'l-Muğterîn" de nakletmektedir



            Aliyü'1-Kârî şöyle der: "Bu ümmette bir kişinin Hanefî, Malikî, Şafiî veya Hanbelî olması gerekmez. Alim olmayan her insanın bilmediğini ilim ehlinden birine sorması gerekir.



Dört imam da ilim ehlindendir. Bunun için "Bir alime tabi olan Allah'a salimen ulaşır" (41) denilmiştir. Her mükellef Peygamberlerin efendisi Muhammed (s.a.v.)'e uymakla emrolunşuştur.



38) Salih bin Muhammed el-Amrî el-Fullânî, s. 41



39) Yazar (r.a.) Buharî, Müslim, Malikî, Ebu Davud, Neseî. İbni Mace'de yer alan Hişam bin Urve yoluyla gelen Hz. Aişe hadisine işaret etmektedir. Allah Rasûlü (s.a.v.) şöyle buyurdular: "Ne oluyor bu insanlara. Allah'ın kitabında olmayan şartlar koşuyorlar Allah'ın kitabında bulunmayan her şart batıldır velevki yüz şart olmuş olsa bile. Allah'ın kitabı şart koyma yönünden dana layık ve Allah'ın şartı daha sağlamdır."



40) Nahl Sûresi, âyet 43







41) Bu söz muayyen bir mezhebe veya hususi bir alime bağlanmadan avam için geçerlidir. Sorduğu müftüden delil talebinde bulunabilir, insanlardan bir çcçu bu sözün Peygamber (s.a.v.)'den geldiğini zannetmektedirler ilim ehline göre bu sözün rivayetten bir aslı yoktur. Zayıf hadisler silesi 2/551.