İHTİKÂR

İhtikâr, hakr kökünden iftiâl vezninde bir mastardır. Biriktirmek, hapsetmek, bir şeyi fiyatı yükselsin diye bekletmek ve tedâvülden alıkoymak, karaborsacılık yapmak. İnsan ve hayvanların temel gıda maddelerini, satış bedelleri yükselsin diye saklamak anlamında bir fıkıh terimi. Hanefîlere göre ihtikâr, bir gıda maddesini satın alarak, fiyatların yükselmesini sağlamak amacıyla saklamaktır. Şâfiîler bu tarife, "darlıktan yararlanarak yüksek fiyatla satmak"; Mâlikîler ise "depolanan malı piyasayı karıştırarak yüksek kârla satmaya çalışmak" ilâvesini yapmışlardır (el-Kâsânî, Bedâyîu's-Sanâyi', V, 129; el-Meydânî, el-Lübâb, IV, 166; el-Bâcî, el-Müntekâ Şerhu'l-Muvatta', V, 15; İbn Mâce, Ticârât, 6).



Bu tariflerin birleştiği ortak nitelik şudur: İhtikâr; bir şeyi pahalanmasını bekleyerek alıkoymaktır. Böylece karaborsacılık, fiyatların sun'î olarak yükselmesine ve normal piyasa fiyatının üzerine çıkmasına neden olur. Temel ihtiyaç maddelerinin fiyatları suni olarak yükselirse, halk bundan zarar görür.



Kur'an-ı Kerîm'de Musa peygamber'in kavminden olan Kârûn'un zenginliğinden söz edilir. Hazinelerinin anahtarlarını bile bir grup insan güçlükle taşıyabiliyordu. Ancak Kârûn, bu servetini ve ekonomik imkânlarını zulüm aracı yaptığı için kınanır. O, karaborsacılığın, mâlî ve ekonomik zulmün bir sembolü olmuştur (bk.el-Kasas, 28/78, 83; M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, V, 37, 55).



Hz. Peygamber de çeşitli hadislerinde karaborsacılığı yasaklamıştır:"Uzak yerden mal getiren (câlib) rızıklanmış; karaborsacı ise lânetlenmiştir" (İbn Mâce, Ticârât, 12; Abdurrazzâk, el-Musannef, VIII, 204). "Bir kimse müslümanların yiyeceğini depolar ve onları piyasaya sürmezse, Allâhü Teâlâ onu cüzzam hastalığı ve iflasla karşı karşıya getirir" (İbn Mâce, Ticârât, 6; Dârimî, Büyû', 12). "Karaborsacı ne kötü bir kuldur. Fiyatların düştüğünü öğrenince üzülür, yükseldiğini duyarsa sevinir" (Kâmil Miras, Tecrid-i Sarih Tercemesi, VI, 449; Beyhakî, Şuabü'l-İmân).



İslâm hukukçuları karaborsacılığın yalnız darlık ve zarûret hallerinde söz konusu olabileceğinde görüş birliği içindedirler. Bolluk zamanında ve normal olarak küçük bir beldede ihtikâr problemi ortaya çıkmaz.



Depolanan malın satın alınmış bir mal olması gerekir. Bir kimse kendi ürettiği malı piyasaya sürmeyip bekletebilir. Ancak, darlık ve kıtlık zamanlarında bu sıkıntılı durumdan yararlanmaya kalkışmamak gerekir. Diğer yandan satın alınan ve depolanan malın gıda maddesi cinsinden olması da gereklidir. Çok sayıda İslâm hukukçusuna göre; gıda maddeleri yanında, hayvan yemlerinde de karaborsacılık cereyan edebilir.



Ticaret yapanlar, kıtlık ve darlık zamanları dışında, piyasada darlık yaratıp fiyatları yükseltmek amacı olmaksızın dilediği kadar mal depolayabilir. Bu durum yasaklanmış değildir (el-Kâsânî, a.g.e, V, 129; el-Fetâvâ'l-Hindiyye, III, 213, 214).



Çoğunluğun karaborsacılığı yalnız gıda maddelerine ve hayvan yemlerine mahsûs görmesine karşılık, İmam Mâlik (ö. 179/795) ve Ebû Yûsuf'a (ö. 182/798) göre, satılmaması halka zarar veren her çeşit malda ihtikâr söz konusu olur. Bu görüşe göre, bazı hadislerde yalnız gıda maddelerinin ihtikârından söz edilmesi sınırlayıcı olmayıp, örnek kabilindendir. Bu, insanların ihtiyacı bulunan her şeyde karaborsacılığın yasaklandığını bildiren bir numûnedir. Çünkü karaborsacılığın yasaklanmasında "toplumun zarar görmesi" ve "karaborsacının kasdı" önemli unsurlardır. Toplumun normal ve tabiî ihtiyacı olan herhangi bir maddeyi, sırf darlık meydana getirip, fiyatların yükselmesini sağlamak amacıyla depolamak karaborsacılık sayılır. Bu görüş yüzyılımızın ekonomik anlayışına daha uygun görünmektedir. Çünkü temel ihtiyaçlar birbirine bağlıdır. İnsanın yalnız yiyecek maddelerini temin etmesi, başka temel ihtiyacı kalmadığı anlamına gelmez. Giyim eşyası, mesken, yakıt, ulaşım ve benzeri ihtiyaçlar da kaçınılmaz temel ihtiyaçlardandı. İnşaat malzemelerinin ihtikârı mesken yapımında; akar yakıt ihtikârı da ulaşımda darlığa neden olur. İslâm hukukçularının çoğunluğu, toplum en çok gıda maddeleriyle hayvan yemlerinin depolanmasından zarar gõreceği için bu ikisini esas almışlardır. Hadislerde de yalnız bu maddelerden söz edilmesi onların dayanağı olmuştur. Ancak, bugün hayvan gücü yerine motorlu araçların ve yem yerine petrolün geçtiği düşünülürse, benzin, mazot ve yedek parça stokuna kadar birçok depolamaların da yasak kapsamına girmesi gerekir.



Karaborsacılık, satılacak şeyleri uzunca bir süre piyasaya sürmeyip, stok yapmakla gerçekleşir. Bu sürenin asgarî miktarı, bir görüşe göre kırk gündür. Hadiste şöyle buyurulur: "Bir gıda maddesini kırk gece satmayıp depolayan kimse, Allah'tan uzaklaşmıştır. Allah da onu kendisinden uzaklaştırmıştır" (Ahmed b. Hanbel, Müsned, II, 33). Hanefîlere göre en kısa saklama süresi bir aydır. Bundan aşağısı kısa bir süre sayılır ve karaborsacılık suçu teşekkül etmez. Çünkü çok kısa bir süre mal depolamak, piyasada darlık meydana getirmez. el-Kâsânî (ö. 587/1191), bu konuda bir süre zikretmemiş ve şöyle demiştir: "Karaborsacılık yapmak haramdır. Çünkü onda zulüm vardır. Bir şehirde alınıp satılan şeylere toplumun hakkı geçer. Halkın çok şiddetli ihtiyacı varken, bir malı satmayıp depolamak, insanların hakkına engel olmak demektir. Bir hakkı, hak sahibinden esirgemek ise zulümdür ve bu da haramdır. Depolama süresinin az veya çok olması, zulmün gerçekleşmesi bakımından, haramlık konusunda eşittir" (el-Kâsânî, a.g.e, V, 129). Bazı hadislerde de süre kaydı yoktur (bk. Ebû Dâvud, Büyû', 47, 89; Tirmizi, Büyû', 40).



İslâm'da ihtikâr yasaklanmıştır. Hanefilerin çoğuna göre ihtikârın hükmü tahrîmen mekruhtur. Hanefiler şöyle derler: İhtikâr bir belde halkına zarar verdiği zaman mekruhtur. Nitekim "telakkı'r-rukbân" denilen, köyden mahsul getirenleri yolda karşılama davranışı hadisle yasaklanmıştır (Buhârî, Büyû, 72; İcâre, 11, 19; Nesâf, Büyû', 18). Ancak bu sehl alışverişler halka zarar vermiyorsa câizdir (İbnü'l-Hümâm, Tekmiletü Fethı'l-Kadîr, VIIl, 126 vd.). el-Kâsânî ise diğer mezhep imamları gibi karaborsacılığın hükmünü haram olarak belirlemiştir. Hadislerdeki yasaklama ifadesindeki üslup buna işaret eder: "Karaborsalığı ancak günahkar kimse yapar" (Müslim, Müsâkât, 129, 130; Ebû Davud, Büyû', 47); "Bir kimse kırk gün karaborsacılık yapsa, sonra da depoladığı bu malları (yoksullara ve ihtiyaç sahiplerine) sadaka olarak dağıtsa bu sadakası, onun ihtikârına keffâret olamaz"(Ahmed b. Hanbel, Müsned, VI, 3).



Karaborsacı için Nasslarla (ayet hadis) belirlenmiş dünyevî bir ceza yoktur. Ona verilecek cezanın çeşidi ve miktarı idarecilere bırakılmıştır. İslâm devletinin halkı korumak ve satışlarda, piyasa fiyatı dışına çıkmaları önleme amacıyla alacağı tedbirler arasında karaborsacıya uygulanacak ta'zir cezası da vardır. Bu cezalar; hapis, dayak, para cezası, işyerini kapatma veya ticaretten alıkoyma şeklinde olabilir.



Depolanan malın durumuna gelince; Hanefilere göre, hâkim tarafından, karaborsacıya kendisinin ve aile fertlerinin ihtiyacından fazla olan gıda maddelerini satması emredilir. Karaborsacı bunu yapmaz ve karaborsacılıkta ısrar ederse, ikinci defa hâkime başvurulur. Hâkim öğütte bulunur ve tehdit eder. Yine ısrar ederse, hâkim ona ta'zir cezası uygular, hapseder ve satışa zorlar. Devlet, önce karaborsacıya "Bu malları ya rayiç fiyatla, ya da insanların aldanmayı normal karşıladıkları biraz yüksek (yesîr gabin derecesinde) bir bedelle sat" diye emreder. Buna rağmen satış yapılmazsa, mal devletçe karaborsacının elinden alınarak rayiç bedel üzerinden, onun adına satılır. Artık "zarar-ı âmmın def'i için zarar-ı hâs tercih edilir" prensibi uygulanır. Hatta halkın helâk olmasından korkulursa, hâkim gıda maddelerin karaborsacıların elinden alarak halka dağıtabilir. Daha sonra halk imkân bulursa aynı çeşitten malları onlara geri verir. Bu, zarûret prensibine dayanır. Bir kimse başkasının malına muhtaç olur ve helâk olmak tehlikesi ile de karşı karşıya bulunursa, mal sahibinin rızası olmaksızın da bu mallardan istifade edebilir ve kıymetini daha sonra tazminle yükümlü olur. Çünkü ızdırar hâli başkasının hakkını ortadan kaldırmaz. İmam Mâlik'e göre, böyle bir malın satış bedeli (semeni) bilinemezse, depolandığı tarihteki fiyatı üzerinden satılır (el-Kâsânî, a.g.e, V, 129 vd.; İbn Nüceym, el-Eşbâh ve'n Nezair, I, 121; el-Fetâvâ'l-Hindiyye, III, 214; el-Bâcî, el-Müntekâ, V, 17; eş-Şorbacî, a.g.e, 67, 68; Bilmen, lstılahat-ı Fıkhıyye Kamusu VI, 125; Ali Haydar Düraru'l-Hukkam, I, 84; Hamdi Döndüren, İslam Hukuku'na Göre Alım Satımda Kâr Hadleri, s. 199-201)



Hadislerde dürüst ticaret yapanlar övülürken şöyle buyurulmuştur: "Sözü ve muâmelesi doğru tüccar, kıyamet gününde arşın gölgesi altındadır" (İbn Mâce, Ticârât, 1). "Bir kimse gıda maddelerini toplayıp günün rayiç fiyatı ile satsa, sanki onu tasadduk etmiş (yoksullara ihtiyaç sahiplerine ücretsiz dağıtmış) gibi olur" (İbn Mâce, Ruhûn, 16).



Hamdi DÖNDÜREN



[267] Alu İmran, 3/49.



[268] el-Bakara, 2/260.



[269] el-Bakara, 2/259.



[270] el-Kehf, 18/9.



[271] el-Bakara, 2/55-56.



[272] Buhârî, Hars, 15; Ebû Dâvud, İmâre, 37; Tirmizi Ahkâm, 38; Mâlik b. Enes, Muvatta, Akdiyye, 26, 27.



[273] Cengiz Yağcı, Şamil İslam Ansiklopedisi:



[274] Kul Sadi Yüksel 10 Muharrem 1423 – 24 Mart 2002 Ihlamurkuyu-Ümraniye İstanbul; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 7-8. 



[275] Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr et-Taberî, Taberî Tefsiri, Çev. Hasan Karakaya – Kerim Aytekin, İst. 1996, C.9,  Sh.217.



[276] Bkz. Zariyat, 51/56.



[277] Fahruddin er-Râzî, Tefsir-i Kebir-Mefâtihu’l-Gayb, Çev. Prof.Dr. Suat Yıldırım, Vdğ. Ank. 1995, C.23, Sh. 389.



[278] Fahruddin er-Râzî, A.g.e. C.23, Sh. 393-394.



[279] Bkz. Nahl, 16/120.



[280] Bkz. Hacc, 22/78.



[281] İmam Kurtubî, el-Câmiu li-Ahkâmi’l-Kur’ân, Çev. M. Beşir Eryarsoy, İst. 1998, C.5, Sh. 492.



[282] Bkz. Nas, 114/6.



[283] Bkz. Yusuf, 12/40 ve 67. En’âm, 6/57 ve 62.



[284] Bkz. Bakara, 2/30.



[285] Bkz. Tin, 95/4-5.



[286] İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye – Büyük İslâm Tarihi, Çev. Mehmet  Keskin, İst. 1994, C.7, Sh. 67-68. İbnü’l-Esir, el-Kâmil Fi’t-Tarih – İslâm Tarihi, Çev. M. Beşir Eryarsoy, İst. 1985, C.2, Sh. 425.



[287] et-Taberî, A.g.e., C. 9, Sh. 217. İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, Çev. Dr. Bekir Karlığa-Dr. Bedrettin Çetiner, İst. 1993, C.15, Sh. 8589. Taberânî’den. Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’ân Dili, İst. 1997 (Yenda Yayın­ları), C. 9, Sh. 266. Taberânî, Mu’cemu’l-Evsat ve Beyhakî, Şuabu’l-İman’dan.



[288] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 9-21.



[289] Bkz. Mâide, 5/32.



[290] Bkz. Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Cihad ve’s. Siyer, B. 101, Hds.152. Sahih-i Müslim, Kitabu Fedaili’s-Sahabe, B.4, Hds. 34. İmam Suyutî, Camiu’s-Sağir Muhtasarı Tercüme ve Şerhi, Çev. İsmail Mutlu, Vdğ. İst.1996, C.3, Sh. 192, Hds. 3203 (7219). Taberânî, Mu’cemu’l-Kebir’den



[291] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 331, Hds. 444. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 73, Hds.257. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiru’l-Kur’ân, B. 70, Hds. 3543.



[292] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 233, Hds. 291. Kitabu’l-Vasaya, B. 11, Hds. 16. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 89, Hds. 348-351.



Sahih-i Neseî, Kitabu’l-Vesaya, B. 6, Hds.3625-3629.



[293] Bkz. Ahzab, 33/21.



[294] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 276, Hbr. 360. Kitabu’l-Buyu, B. 50, Hbr. 75. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 124, Hbr. 246. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 2, Hbr. 5-8. et-Taberî, A.g.e., C.6, Sh.506. İbn Kesir, A.g.e., C.12, Sh. 6556-6557. Ahmed b. Hanbel’den.



[295] İmam Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed el-Vahidî, Esbâb-ı Nüzûl, Çev. Dr. Necati Tetik – Necdet Çağıl, Erzurum, T.Y. Sh. 530. Abdulfettah el Kadî, Esbâb-ı Nüzûl, Çev. Doç. Dr. Salih Akdemir, Ank. 1986, Sh. 416. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiri’l-Kur’ân, B. 72, Hds. 3549. İmam Malik, Muvatta’, Kitabi’l-Kur’ân, Hds. 8.



[296] et-Taberî, A.g.e. C.5, Sh. 249.



[297] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 20, Hds. 4006. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiri’l-Kur’ân, B. 6, Hds. 3238. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Melahim, B. 17, Hds. 4336.



[298] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Melahim, B. 17, Hds. 4337.



[299] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 20, Hds.78. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Fiten, B. 10, Hds. 2263. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-İman, B. 17, Hds. 4975-4976. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 20, Hds. 4013. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Melahim, B. 17, Hds. 4340.



[300] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 20, Hds.80. Ayrıca bkz. Ahmed b. Hanbel, Müsned, C.1, Sh. 458, 461



[301] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 20, Hds. 4004.



[302] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 20, Hds. 4005. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Fiten, B. 8, Hds. 2257. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l Melahim, B. 17, Hds. 4338.



[303] Bkz. Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İman, B.42. (Bab başlığında) Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B.23, Hds. 95. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s-sıla, B.17, Hds. 1990.



[304] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İlm, B. 6, Hds.16.Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Sünnet, B. 7, Hds. 4609. Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 14, Hds. 206. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İlm, B. 15, Hds. 2813. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 44, Hds. 519. İmam Malik, Muvatta’, Kitabu’l-Kur’ân, Hds. 41; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 23-42..



[305] Ayrıca Bkz. A’râf, 7/74.



[306] İmam Kurtubî, A.g.e., C.10, Sh. 445.



[307] Kadî Beydâvî, Envâr et-Tenzîl, C.4, Sh. 55’den, İbn Kesir, A.g.e., C.9, Sh. 4798.



[308] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Cuma, B. 11, Hds. 18. Kitabu’l-Ahkam, B. 1, Hds. 2. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İmare, B. 5, Hds. 20. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Harac, B. 1, Hds. 2928. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Cihad, B. 27, Hds. 1757.



[309] Bkz. İbn Kesir, A.g.e., C. 12, Sh. 6611-6612.



[310] İbn Abidin, Reddü’l-Muhtar Ale’d-Dürrü’l-Muhtar, Çev. Ahmed Davudoğlu, İst. 1982, C.1, Sh. 101.



[311] Seyyid Şerif Cürcânî, Kitabu’t-Ta’rîfât - Arapça–Türkçe Terimler Söz­lüğü, Çev. Arif Erkan, İst. 1997, Sh. 150.



[312] Muhammed b. İdris eş-Şâfiî, Er-Risâle, Çev. Prof. Dr. Abdulkadir Şener – Prof. Dr. İbrahim Çalışkan, Ank. 1996, Sh. 8, Md. 40-41.



[313] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 43-48.



[314] Bkz. Mâide, 5/54.



[315] Bkz. Yusuf, 12/106.



[316] Bkz. Nisa, 4/48 ve 116. Lokman, 31/13.



[317] Bkz. Âl-i İmrân, 3/31-32. Ahzab, 33/21.



[318] İmam Muhammed b. Muhammed b. Süleyman er-Rûdânî, Cemu’l-Fevaid – Büyük Hadis Külliyatı, Çev. Naim Erdoğan, İst. T.Y. C.3, Sh. 258, Hds. 6395. Ahmed b. Hanbel, Müsned, C. 4, Sh. 63’den. İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, C. 3, Sh. 62. Beyhakî’den.



[319] İbn Kesir, A.g.e. C.3, Sh. 62. İmam Ahmed b. Hanbel ve Beyhakî’den   İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C. 15, Sh. 8734.



[320] et-Taberî, A.g.e., C. 7, Sh. 258. Ayrıca Bkz. İbni Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C. 13, Sh. 7056.



[321] Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurdu: “Size iki şey bırakıyorum. Bunlara sımsıkı bağlandığınız müddetçe,  asla doğru yoldan sapmayacaksınız. Bunlar: Allah’ın Kitabı ve Peygamberi­nin Sünneti’dir.” İmam Malik, Muvatta; Kitabu'l-kader, Hds. 3.



[322] Bkz. Âl-i İmrân, 3/103.



[323]) Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 18, Hds. 230-232. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İlm, B. 7, Hds. 2794-2795. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-İlm, B. 10, Hds. 3660. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 24, Hds. 234.



[324] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 10, Hds. 9. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Kasame, B. 9, Hds. 29. Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 18, Hds. 233-234. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 24, Hds. 233.



[325] Bkz. Hud, 11/112.



[326]) Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İman, B. 16, Hds. 18. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 8, Hds. 36. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İman, B. 1, Hds. 2733. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 95, Hds. 2640. Sünen-i Neseî, Kitabu’z-Zekat, B. 3, Hds. 2436. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 1, Hds. 3927-3928.



[327] Er-Rûdânî, A.g.e., C. 1, Sh. 39, Hds. 111. Ahmed b. Hanbel, Müsned, C. 2, Sh. 324’den. İmam Suyutî, A.g.e., C. 2, Sh. 288, Hds. 1915 (3581).



[328] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 23, Hds. 4034. İbn Kesir, A.g.e., C. 6, Sh. 2861. İbn Merdûyeh ve İbn Ebi Hatim’den.



[329] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Enbiya, B. 2, Hds. 9. Sahih-i Müslim, Kitabu Sıfati’l-Münafikin, B. 10, Hds.51-53.



[330] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mağazî, B. 64, Hds. 345.Kitabu’l-Zekat, B. 1, Hds. 1. Kitabu’t-Tevhid, B. 1, Hds. 1.Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 7, Hds. 29-31. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’z-Zekat, B. 5, Hds. 1584. Sünen-i Neseî, Kitabu’z-Zekat, B. 46, Hds. 2512. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’z-Zekat, B. 1, Hds. 1783. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’z-Zekat, B. 6, Hds. 621. Sünen-i Dârimî,. Kitabu’z-Zekat, B. 1, Hds. 1622; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 48-57.



[331] Bkz. Nahl, 16/36.



[332] Âl-i İmran, 3/51. Meryem, 19/36. Zuhruf, 43/64.



[333] Ayrıca bkz. Yusuf, 12/67. En’âm, 6/57 ve 62.



[334] İmam Kurtubî, A.g.e., C.7, Sh. 147; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 58-63.



[335] İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 135, Hds. 273. İmam Malik, Muvatta’, Kitabu Hüsnü’l-Hulk, Hds. 8. İmam Suyutî, A.g.e., C.2, Sh. 65, Hds. 1422 (2584). Hakim, Müstedrek   ve Beyhakî, Şuabu’l-İman’dan.



[336] Sahih-i Müslim, Kitabu Salati’l-Müsafirin, B. 18, Hbr. 139. Sünen-i Neseî, Kitabu Kıyamu’l-leyl, B. 2, Hbr. 1601. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu Salati’t-Tatavvu, B. 26, Hds. 1342. Sünen-i Dârimî, Kitabu’s-Salat,, B. 165, Hds. 1483.



[337] Bkz. Ahzab, 33/21.



[338] Bkz. Âl-i İmrân, 3/31. Nisa, 5/59. Enfal, 8/1.



[339] Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s-sıla, B. 61, Hds. 2070. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 8, Hds. 4799. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 135, Hds. 270.



[340] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Sünnet, b. 16, Hds. 4682. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’r-Rada, B. 11, Hds. 1171. Sünen-i Dârimî, Kitabu’r-Rikak, B. 74, Hds. 2795.



[341] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 6, Hds. 14-15. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’z-Zühd, B. 40, Hds. 2497. Sünen-i Dârimî, Kitabu’r-Rikak, B. 73, Hds. 2792. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 138, Hds. 295.



[342] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 64-66.



[343] Bkz. Yunus, 10/62-64. Sahih-i Buhârî, Kitabu’r-Rikak, B. 38, Hds. 89. Dr. Arif Aytekin, Ehl-i Sünnet İnançları – Tahavî ve Akaid Risalesi, İst. T.Y. Sh. 58-59, Md. 63.



[344] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 50. (Bab başlığında). İmam Suyutî, A.g.e., C. 2, Sh. 301, Hds. 1957 (3693). Deylemî,   Müsnedü’l Firdevs’den.



[345] Sahih-i Müslim, Mukaddime, B. 3, Hbr. 5’in devamında.



[346] Sahih-i Müslim, Mukaddime.



[347] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 23, Hds. 4842.



[348]) Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Hacc, B. 42, Hds. 69. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Hacc, B. 69, Hds. 401-404. Sahih-i Tirmizî, Kitabu’l-Hacc, B. 47, Hds. 876. Sünen-i Neseî, Kitabu Menasiki’l-Hacc, B. 125, Hds. 2890.



[349]) Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 50, Hds. 68. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 10, Hds. 53. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İman, B. 17, Hds. 2775.



[350] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tevhid, B. 1, Hds.1 Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 7, Hds. 29. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’z-Zekat, B. 6, Hds. 621. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’z-Zekat, B. 5, Hds. 1584.



[351] Bkz. Yusuf, 12/106.



[352] Ayrıca Bkz. Bakara, 2/217.



[353] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mağazî, B. 62, Hds. 343 ve 341. Kitabu’l-İlm, B. 12, Hds.11.Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 3, Hds. 6-8. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 20, Hds. 4835.



[354] Ahmed Davudoğlu, Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi, İst. 1983, C. 8, Sh. 59-460.



[355] Bkz. Âl-i İmrân, 3/19 ve 85.



[356] Sahih-i Buharî, Kitabu’l-Cihad ve’s-siyer, B. 10, Hds. 152. Kitabu’l-Mağazî, B. 40, Hds. 231. Kitabu Fedaili Ashabu’n-Nebî, B. 9, Hds.49. Sahih-i Müslim, Kitabu Fedaili’s-Sahabe, B. 4, Hds.34. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-İlm, B. 10, Hds. 3661.



[357] İmam Muhammed, Siyer-i Kebir – İslâm Devletler Hukuku, Çev.    M. Said Şimşek – İbrahim Sarmış, İst. 1980, C.1, Sh. 96. İmam Suyutî, A.g.e., C.3, Sh. 192, Hds. 3203 (7219). Taberânî,  Mu’ce-mu’l-Kebir’den. (Son Paragraf) Münâvî, Feyzu’l-Kadir, C. 5, Sh. 259, Hds. 7219.



[358] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 2, Hds. 3 Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 82, Hds. 2612. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Cihad, B. 38, Hds. 2858. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’s-Siyer, B. 47, Hds. 1666. İmam-ı A’zam Ebu Hanife, Müsned, Çev. Muhammed Selim Köse, İst. T.Y. Sh. 194, Hds. 316/2.



[359] Fahruddin er-Râzî, A.g.e., C. 14, Sh. 377-378.



[360] İmam er-Rûdânî, A.g.e., C. 1, Sh. 58, Hds. 241. Ahmed b. Hanbel, Müsned, C. 5, Sh. 256 ve Taberânî, Mu’cemu’l-Kebir’den. İbn Kesir, A.g.e., C. 9, Sh. 4729. İmam Gazalî, İhyâu Ulûmi’d-Din, Çev. Ahmed Serdaroğlu, İst. 1987, C. 2, Sh. 819.



[361] Sahih-i Buhârî, Kitabu’ş-Şurut, B. 15, Hds. 18. İbn Kesir, El-Bidaye ve’n-Nihaye, C. 4, Sh. 302. İbnü’l-Esir, A.g.e., C. 2, Sh. 191.



[362] Bkz. Tevbe, 9/111.



[363] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Kader, B. 8, Hds. 34. Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 10, Hds. 79; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 67-84.



[364] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 9, Hds. 42. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiri’l-Kur’ân, B. 29, Hds. 3403. İmam el-Vahidî, A.g.e., Sh. 380 Abdulfettah el-Kadî, A.g.e., Sh. 292.



[365] Fahruddin er-Râzî, A.g.e., C.17, Sh. 540.



[366] Bkz. Tevbe, 9/128.



[367] İmam Kurtubî, A.g.e. C. 12, Sh. 555.



[368] Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Fiten, B. 16, Hds. 2271. İbn Hişam, İslâm Tarihi – Siyer-i İbn Hişam Tercemesi, Çev. Hasan Ege, İst. 1985, C. 4, Sh. 115. Ebu’l-Velid Muhammed el-Ezrakî, Kâbe ve Mekke Tarihi, Çev. Y. Vehbi  Yavuz, İst. 1980, Sh. 116. İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C. 6, Sh. 3074-3075. Ahmed b. Hanbel (Müsned, C. 5, Sh. 218)’den



[369] et-Taberî, A.g.e., C. 4, Sh. 109.



[370] Tefsiri için bkz. Fahruddin er-Râzî, A.g.e., C. 11, Sh.  39-44.



[371] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’t-Tahare, B. 136, Hds. 380. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’t-Tahare, B. 78, Hds. 529-530. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’t-Tahare, B. 112, Hds. 147.



[372] Sahih-i Müslim, Kitabu’t-Tahafe, B. 30, Hds. 100. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’t-Tahare, B. 78, Hds. 529.



[373] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Enbiya, B. 56, Hds. 144. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B.37, Hds. 105. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 23, Hds. 4025. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 322, Hds. 757.



[374] Sahih-i Buhârî, Kitabu’d-Daavat, B. 18, Hds. 32. Kitabu’l-Edeb, B. 53, Hds. 88. Sahih-i Müslim, Kitabu’z-Zekat, B. 46, Hds. 141.



[375] Sahih-i Buhârî, Kitabu Bed’i’l-Halk, B. 7, Hds. 41. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 39, Hds. 111.



[376] Sahih-i Buhârî, Kitabu’r-Rikak., B. 26, Hds. 70. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Fedail, B. 6, Hds. 17-19.Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Emsal, B. 6, Hds. 3033.



[377] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 23, Hds. 4023. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Fiten, B. 43, Hds. 2509. İmam Tirmizî (rh.a.)’ın notu: “Bu hadis, hasen-sahih’tir.”



[378] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Edeb, B. 76, Hds. 141. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 72, Hds. 2089. İmam Malik, Muvatta, Kitabu Hüsnü’l-Hulk, Hds. 11.



[379] Muhammed b. İdris eş-Şafiî, Er-Risale, Sh. 30, Md. 170.



[380] İbnü’l-Kelbî, Putlar Kitabı, Çev. Beyza Düşüngen, Ank. 1969, Sh. 39.



[381] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mezalim ve’l-Gasb, B. 32, Hds. 39. Kitabu’l-Mağazî, B. 50, Hds. 294. Kitabu’t-Tefsir, B. 192, Hds. 241. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 32, Hds. 87. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiri’l-Kur’ân, B. 18, Hds. 3345.



[382] İbn Hişam, A.g.e., C. 4, Sh. 79. İbnü’l-Esir, A.g.e., C. 2, Sh. 234.



[383] Ebu’l-Velid Muhammed el-Ezrakî, A.g.e., Sh. 109-111.



[384] Sahih-u Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 110, Hbr. 142. Kitabu’l-Mezalim, B. 21, Hbr. 25. Kitabu’l-Eşribe, B. 2, Hbr. 8-9. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Eşribe, B. 1, Hbr. 3-9. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Eşribe, B. 1, Hbr. 3673. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-Eşribe, B. 2, Hbr. 5506. Sünen-i Dârimî, Kitabu’l-Eşribe, B. 2, Hbr. 2095. İmam Malik, Muvattâ, Kitabu’l-Eşribe, Hbr. 13.



[385] Sahih-i Müslim,  Kitabu’l-Müsakat, B. 12, Hds. 68. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-Buyu, B. 90, Hds. 4639. Sünen-i Dârimî, Kitabu’l-Eşribe, B. 9, Hds. 2109. İmam Malik, Muvattâ, Kitabu’l-Eşribe, Hds. 12.



[386] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 85-102.



[387] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 103.



[388] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 12, Hbr. 10. Sahih-i Müslim, Kitabu’s Sıfati’fl-Münafikin, B. 19, Hbr. 82.



[389] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 13, Hbr. 12. Sahih-i Müslim, Kitabu Sıfatu’l-Münafikin, B. 19, Hbr. 83.



[390] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 23, Hds. 4842.



[391] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Hacc, B. 42, Hds. 67. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Hacc, B. 70, Hds. 405-406.



[392] İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, C. 5, Sh. 170-171. İmam Ahmed b. Hanbel’den. İbn Hişam, A.g.e., C. 4, Sh. 314. İbnü’l-Esir, A.g.e., C. 2, Sh. 264. Taberî, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, Çev. Zakir Kadirî Ugan – Ahmet Temir, İst. 1992, C. 5, Sh. 764, Vd. İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C. 7, Sh. 3465 – 3466.



[393] Sünen-i Tirmizî, Kitabu’d-Daavat, B. 69, Hds. 3712. İmam-ı Buhârî, Halku Efali’l-İbad – Hadis-i Şerifler Işığında ilâhî Kelâmın Müdafası, Çev. Yusuf Özbek, İst. 1992, Sh. 35, Hds. 107.



[394] M. Yusuf Kandehlevî, Hayatu’s-Sahabe, Çev. Ahmet Meylânî, Ank. T.Y.  C. 1, Sh. 74-75. El-İsabe, C. 1, Sh. 337 (İbn Huzeyme)’den.



[395] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Edeb, B. 56, Hds. 3810.



[396] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Hacc, B. 4, Hds. 6. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Menasık, B. 8, Hds. 2901. Sünen-i Neseî, Kitabu Menasiku’l-Hacc, B. 4, Hds. 2618.



[397] Sünen-i Neseî, Kitabu’s-Siyam, B. 43, Hds. 2221.



[398] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 1, Hds. 4. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İmare, B. 29, Hds. 110. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Fedaili’l-Cihad, B. 1, Hds. 1669. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-Cihad, B. 17, Hds. 3114.



[399] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Edeb, B. 1, Hds. 3. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 1, Hds.5. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 31, Hds. 2529. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Cihad, B. 2, Hds. 1722. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-Cihad, B. 5, Hds. 3089. İmam-ı Azam Ebu Hanife, Müsned, Sh. 264, Hds. 448/2.



[400] Sahih-i Müslim, Kitabu Fedaili’s-Sahabe, B. 3, Hds. 27.



[401] Bkz. Kasas, 28/56.



[402] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 103-114.



[403] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 12, Hds. 11. Kitabu’l-Edeb, B. 80, Hds. 150. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 3, Hds. 6. Kitabu’l-Eşribe, B. 7, Hds. 70-71. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 20, Hds. 4835.



[404] Bkz. Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mağazî, B. 62, Hds. 345. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 7, Hds. 29-31.



[405] İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 123, Hds. 245.



[406] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İman, B. 34, Hds. 39. Kitabu’s-Savm, B. 1, Hds. 1. Kitabu’ş-Şehadet, B. 27, Hds. 40. Kitabu’l-Hıyel, B. 3, Hds. 4. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 2, Hds. 8-10. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Salat, B. 1, Hds. 391. Kitabu’s-Siyam, B. 1, Hds. 2092-2096. Sünen-i Neseî, Kitabu’s-Salat, B. 4, Hds. 457. Sünen-i Dârimî, Kitabu’s-Salat, B. 208, Hds. 1586. İmam Malik, Muvatta, Kitabu Kasri’s-Salat, Hds. 94.Muhammed b. İdris eş-Şafiî, A.g.e., Sh. 73, Md. 344.



[407] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 114-117.



[408] Fahruddin er-Râzî, A.g.e. C. 7, Sh. 153.



[409] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 276, Hbr. 360. Kitabu’l-Buyu, B. 50, Hbr. 75. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 2, Hbr. 5-8. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 124, Hbr. 246.











[410] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, 41- Hâmim, es-Secde (Fussilet) Sûresi.











[411] İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C.9, Sh. 4780.











[412] Bkz. İmam Kurtubî, A.g.e., C. 5, Sh. 538-543. İmam Nevevî, el-Ezkâr – Peygamberimizin En Güzel Duaları ve Zikirleri, Çev. A. Fikri Yavuz, Konya, 1992, Sh. 594-595.











[413] Bkz. Mümtehine, 6/4.











[414] Bkz. Nahl, 16/120.











[415] Bkz. Hacc, 22/78.











[416] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mağazî, B. 70, Hds. 369. Kitabu’s-Salat, B. 76, Hds. 107. Kitabu’l-Husumât, B. 6, Hds. 12. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cihad ve’s-Siyer, B. 19, Hds. 59. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 14, Hds. 2679. Sünen-i Neseî, Kitabu’t-Tahare, B. 127, Hbr. 191.











[417] Ahmed Davudoğlu, A.g.e., C. 8, Sh. 525.











[418] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Humus, B. 19, Hds. 56. Kitabu’l-Edeb, B. 68, Hbr. 114. Kitabu’l-Libas, B. 18, Hbr. 27. Sahih-i Müslim, Kitabu’z-Zekat, B. 44, Hbr. 128.











[419] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Mesacid, B. 7, Hds. 33. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Salat, B. 166-167, Hds. 930. Sünen-i Neseî, Kitabu’s-Sehv, B. 20, Hds. 1218.











[420] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 85’in devamı, Hds. 2622. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Buyu, B. 54, Hds. 1305. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’t-Ticare, B. 67, Hds. 2299.











[421] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B.6, Hds. 4788.











[422] Sahih-i Müslim, Kitabu’s-Salat, B. 26, Hds. 118.











[423] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İmare, B. 5, Hds. 19.











[424] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’t-Tereccul, B. 8, Hds. 4182. Kitabu’l-Edeb, B. 6, Hds. 4788.











[425] Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfati’l-Cenne, B. 3, Hds. 2647.











[426] İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred B. 123, Hbr. 244.











[427] Sahih-i Buhârî, Kitabu’t-Tefsir, B. 128, Hbr. 165. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 5, Hbr. 4787.











[428] İmam Gazalî, İhyâu Ulumi’d-Din, C. 2, Sh. 819. Ayrıca bkz. Ahmet Rıfat, Tasvir-i Ahlâk, Hazr. Hüseyin Algül, İst. T.Y. Sh. 257; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 117-128.











[429] İmam Malik, Muvatta’, Kitabu Hüsni’l-Hulk, Hds. 16.











[430] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 22, Hds. 93-94. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 142, Hds. 5193. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İsti’zan ve’l-Adab, B. 1, Hds. 2828. Kitabu’l-Edeb, B. 11, Hds. 3692. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 448, Hds. 980.











[431] Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Velâ ve’l-Hibe, B. 6, Hds. 2213. İmam Suyutî, A.g.e., C. 2, Sh. 253, Hds. 1812 (3379). Taberânî’nin Mu’cemu’l-Kebir’inden.











[432] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Hibe, B. 9, Hbr. 19. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-İcare, B. 80, Hbr. 3536. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s. Sıla, B. 34, Hbr. 2019.











[433] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Hîbe, B. 1, Hds. 3. Kitabu’n-Nikâh, B. 74, Hds. 109. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Ahkam, B. 10, Hds. 1353.











[434] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Fedail, B. 14, Hbr. 58.











[435] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Fedail, B. 14, Hbr. 59. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’z-Zekat, B. 30, Hds. 661.











[436] Ahmed Davudoğlu, A.g.e., C. 10, Sh. 93.











[437] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Harac, B. 33-35, Hds. 3057. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’s-Siyer, B. 23, Hds. 1625. İmam Tirmizî (rh.a)’in notu: “Rasulullah (s.a.s.)’in müşriklerin hediyelerini kabul ettiği rivayet edil­ miştir. Bu hadiste ise, kerâhiyet zikredilmiştir ki, bunun, müşriklerin he­diyelerini bir müddet kabul ettikten sonra vuku’ bulduğu ve artık onların hediyelerini kabulden menedildiği muhtemeldir.”











[438] Sünen-i Ebu Davud Terceme ve Şerhi, Hazr. Necati Yeniel-Hüseyin  Kayapınar, İst. 1991, C. 11, Sh. 380.











[439] Muhammed Abdülhay el-Kettânî, et-Terâtîbu’l-İdariyye – Hz. Peygam­ber’in Yönetiminde Sosyal Hayat ve Kurumlar, Çev. Ahmet Özel, İst. 1990, C. 1, Sh. 273.











[440] İbn-i Hişam A.g.e. c. 4 sh. 328, İbn Kesir el-Bidaye ve’n-Nihaye: c. 5 sh. 200.











[441] et-Kettânî, A.g.e., C. 1, Sh. 276.











[442] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 128-134..











[443] “Muhammed, sizden erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Ancak O, Allah’ın Rasulü ve Nebîlerin sonuncusudur. Allah, her şeyi bilendir.” Ahzab, 33/40. Enes b. Malik (r.a.)’dan. Rasulullah (s.a.s.) şöyle buyurur: “Risalet de, Nübüvvet de sona ermiştir. Benden sonra ne Resul, ne de Nebî vardır.” Sünen-i Tirmizî, Kitabu’r-Ru’ya, B. 2, Hds. 2374. Sünen-i İbn Mace, Kitabu Tabiri’r-Ru’ya, B. 1, Hds. 3896  Sünen-i Dârimî, Kitabur-Ru’ya, B. 3, Hds. 2144. İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri., C. 12, Sh. 6549. İmam  Ahmed b. Hanbel’den.











[444] İmam Kurtubî, A.g.e., C. 8, Sh. 321.











[445] “Kim izzeti istiyorsa, artık bütün izzet Allah’ındır.” (Fatır, 35/10)











[446] “Şu hâlde bil, gerçekten, Allah’dan başka ilâh yoktur.” (Muhammed, 47/19)











[447] Bkz. Zariyat, 51/56.











[448] Bkz. Kehf, 18/110.











[449] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 15, Hds. 55. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfrde, B. 225, Hds. 490.











[450] Bkz. Tevbe, 9/117-118.











[451] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Mağazî, B. 81, Hds. 411. Kitabu't-Tefsir, B.158, Hds. 196. Sahih-i Müslim, Kitabu’t-Tevbe, B. 9, Hds. 53. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Tefsiri’l-Kur’ân, B. 10, Hds. 3299. İbn Hişam,  A.g.e., C. 4, Sh. 235-243.











[452] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 169, Hds. 5237.











[453] Sahih-i Müslim, Kitabu’s-Salat, B. 30, Hds. 135-140. Sahih-i Buhârî, Kitabu’n-Nikâh, B. 117, Hds. 167. Kitabu’l-Cuma, B. 12, Hds. 22-23. Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 2, Hds. 16.











[454] Ahmed Davudoğlu, A.g.e., C. 3, Sh. 203, Dipnot: 47.











[455] Sahih-i Müslim, Kitabu’s-Sayd ve’z-Zebaih, B. 10, Hds. 56. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 178, Hds. 5270. Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 2, Hds. 17. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 404, Hds. 905.











[456] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 134-143..











[457] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 145..











[458] Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfati’l-Kıyame, B. 22, Hds. 2642. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Sünnet, B. 16. Hds. 4681.











[459] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’s-Sünnet, B. 3, Hds. 4599. Sünen-i Neseî, Kitabu’l-İman, B. 2, Hds. 4954-4956.











[460] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Fiten, B. 28, Hds. 75. Kitabu Fedaili Medine, B. 9, Hds. 16.Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Fiten, B. 21, Hds. 112 113.











[461] Ebu Nuaym el-İsfahânî, Hilyetu’l-Evliya-Sahabeden Günümüze Allah  Dostları, Çev. Said Aykut, Vdğ. İst. 1995, C. 2, Sh. 453; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 145-149.











[462] Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 17, Hds. 224. Taberânî, Mu’cemu’s-Sağir Tercüme ve Şerhi, Çev. İsmail Mutlu, İst. 1996, C. 1, Sh. 72, Hds. 14. İmam-ı Azam Ebu Hanife, Müsned, Sh. 39, Hds. 30/1, 31/2. Kuzâî, Şihabü’l-Ahbâr Tercümesi, Çev. Prof. Dr. Ali Yardım, İst. 1999, Sh. 59, Hds. 120.











[463] Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 17, Hds. 223. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İlm, B. 19, Hds. 2822. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-İlm, B. 1, Hds. 3641. Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-İlm, B. 11 (Bab başlığında)











[464] Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 32, Hbr. 340.











[465] Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İlm, B. 19, Hds. 2827. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’z-Zühd, B. 15, Hds. 4169. Kuzâî, A.g.e., Sh. 41, Hds. 35. Zubeyr’ubn Harb, Kitabu’l-İlm, Çev. Prof. Dr. Salih Tuğ, İst. 1984, Sh. 185, Hds. 157.











[466] Sünen-i İbn Mace, Mukaddime, B. 23, Hds. 254. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-İlm, B. 6, Hds. 2792. Sünen-i Dârimî, Mukaddime, B. 34, Hds. 380. İmam Hafız el-Munzirî, Hadislerle İslâm – Terğib ve Terhib, Çev. A. Muhtar Büyükçınar, Vdğ. İst. T.Y. C. 1, Sh. 162-163, Hds. 2-3. Hakim, İbn Hıbban ve Beyhakî’den.











[467] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’d-Dua, B. 3, Hds. 3843. Ayrıca Bkz. Taberânî, Mu’cemu’s-Sağir, C. 2, Sh. 188, Hds. 509; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 149-151.











[468] Seyyid Şerif Cürcânî, Kitabu’t-Ta’rîfat, Sh. 64.











[469] İbn Kesir, Hadislerle Kur’ân-ı Kerim Tefsiri, C. 4, Sh. 1322. İbn Ebu    Hatim’den.











[470] Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Fiten, B. 1, Hds. 4242. İmam Buhârî, Edebü’l-Müfred, B. 400, Hds. 897. Beyhakî, Kitabu’z-Zühd, Çev. Enbiya Yıldırım, İst. 2000, Sh. 98, Hds. 197.











[471] Taberânî, Mu’cemu’s-Sağir, C. 1, Sh. 310, Hds. 219.











[472] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Enbiya, B. 16, Hds. 48. Kitabu’l-Menakıb, B. 1, Hds. 2. Kitabu’t-Tefsir, B. 116, Hds. 209. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Fedail, B. 44, Hds. 168.Beyhakî, Kitabu’z-Zühd, Sh. 98, Hds. 199-200.











[473] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’z-Zühd, B. 24, Hds. 4215. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfati’l-Kıyame, B. 14, Hds. 2568.











[474] Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfati’l-Kıyame, B. 20, Hds. 2639.











[475] Taberânî, Mucemu’s-Sağir, C. 2, Sh. 359, Hds. 654. Beyhakî, Kitabu’z-Zühd, Sh. 97, Hds. 195. Abdullah İbnü’l-Mübarek, Kitabu’z-Zühd ve’r-Rekaik Çev. M. Adil Teymur, İst. 1992, Sh. 213, Hds. 840; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 152-155.











[476] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Cenne, B. 17, Hds. 64. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’z-Zühd, B. 16, Hds. 4179. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 48, Hds. 4895.











[477] Sahih- Müslim, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 20, Hds. 69 Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 81, Hds. 2098. Sünen-i Dârimî, Kitabu’z-Zekât, B. 35, Hds. 1683; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 155-156.











[478] Bkz. A’râf, 7/172-173.











[479] Bkz. En’âm, 6/162-163.











[480] Sahih-i Müslim, Kitabu’l-İman, B. 13, Hds. 62. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’z-Zühd, B. 47, Hds. 2522. Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 12, Hds. 3972. Sünen-i Dârimî, Kitabu’r-Rikak,  B. 4, Hds. 2714.











[481] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Edeb, B. 69, Hds. 119. Sahih-i Müslim, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 29, Hds. 105. Sünen-i Tirmizî, Kitabu’l-Birri ve’s-Sıla, B. 46, Hds. 2038. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Edeb, B. 88, Hds. 4989.











[482] Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 156-158.











[483] Bkz. İnşirah, 94/5-6.











[484] İmam Kurtubî, A.g.e., C. 2, Sh. 61.











[485] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’l-Fiten, B. 23, Hds. 4032. Sünen-i Tirmizî, Kitabu Sıfati’l-Kıyame, B. 20, Hds. 2625. İmam Buhârî, Edebü’l Müfred, B. 181, Hds. 388.Beyhâkî, Kitabu’z-Zühd, Sh. 213, Hds. 741.











[486] Sahih-i Müslim, Kitabu’z-Zühd, B. 13, Hds. 64. Sünen-i Dârimî, Kitabu’r-Rikak, B. 61, Hds. 2780.











[487] Sahih-i Buhârî, Kitabu’r-Rikak, B. 20, Hds. 57; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 158-161.











[488] Ayrıca bkz. Hacc, 22/40.











[489] Ayrıca bkz. Fetih, 48/28.











[490] İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, C. 3, Sh. 95. Beyhâkî’den.











[491] Muhammed Yusuf Kandehlevî, Hayatu’s-Sahabe, Çev. Ahmed Meylânî, Ank. T.Y. C. 1, Sh. 115. Beyhakî, Delâil en-Nübüvve, Sh. 105’den (Va­kidî yoluyla).











[492] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Menakıb, B. 25, Hds. 116. Sünen-i Ebu Davud, Kitabu’l-Cihad, B. 97, Hds. 2649.











[493] Bkz.  Kehf, 18/110, Necm, 53/3-4.











[494]) İbn Kesir, el-Bidaye ve’n-Nihaye, C. 5, Sh. 171. İmam Ahmed b. Hanbel’den. İbn Hişam, A.g.e., C. 4, Sh. 314-315. Taberî, Milletler ve Hükümdarlar Tarihi, C. 5, Sh. 765.











[495] İbn Hişam, A.g.e., C. 3, Sh. 306. Ayrıca bkz. İbn Kesir, A.g.e., C. 4, Sh. 172-176. İbnü’l-Esir, A.g.e., C. 2, Sh. 264. Taberî, A.g.e., C. 5, Sh. 470-473; Kul Sadi Yüksel, İnsanı İhya, Misyon Yayınları: 161-167.











[496] İmam Kurtubî, A.g.e., C. 4, Sh. 319.











[497] Fahruddin er-Râzî, A.g.e. C. 6, Sh. 522.











[498] Sünen-i İbn Mace, Kitabu’z-Zühd, B. 1, Hds. 4102.











[499] Sahih-i Buhârî, Kitabu’l-Buy