Kur'ân'da en çok kalb (gönül), görme ve işitme organlarından bahsedilir: Kur'ân'ın esas gayesi insanlara doğru inancı, tevhidi öğretmektir. Öğrenme de "işitme", "görme" ve "anlama"ya dayanır. İşte bundan dolayı Kur'ân'da bu üç duyuya ait organlar, "kulak", "göz" ve "kalp" önemli bir yer tutar.



Kur'ân'da bütün örnekler tevhîd inancını yerleştirmek ve kuvvetlendirmek için verilmiştir. Göz, kulak ve kalp bu inanca sahip olmak için birer vasıta olarak kabul edilmiştir. Peygamberler de insanlara tevhîd inancını anlatmışlardır. Onu dinleyenler, düşünerek anlayarak dinlemişlerse, Allah'ın hidayeti de erişmişse iman etmişlerdir. O halde dinlemek, dinlediğini anlamak, Hakkı bulmanın yoludur. Dünyada iken peygamberleri can kulağı ile dinlemeyenlerin karşılaşacakları acı sonuç ve pişmanlık Kur'an'da şöyle anlatılır:



"Ve dediler ki; Eğer biz (onların gözlerini) dinleseydik, yahut düşünüp anlasaydık, şu çılgın ateşin halkı arasında bulunmazdık" (el-Mülk, 67/ 10).



"Onlara, size vermediğimiz servet ve kuvvet vermiştik. Onlara kulaklar, gözler ve gönüller yaratmıştık. Fakat ne kulakları, ne gözleri ne de gönülleri kendilerine bir şey sağlamadı. Zira (düşünüp ibret almıyorlar, tersine) bile bile Allah'ın âyetlerini inkar ediyorlardı. Ve alay edip durdukları şey, kendilerini kuşatıverdi" (el-Ahkâf, 46/26).



Kur'ân'da duyu organlarının birer nimet olarak verildiğini, dolayısıyla onları veren yüce Yaratıcıya şükretmek gerektiğini belirten âyetler vardır:



"De ki: Sizi yaratan, size kulak (lar) gözler ve gönüller veren O'dur. Ne kadar az şükrediyorsunuz" (el-Mülk, 67/23); Ayrıca bkz. en-Nahl, 16/78; el-Mü'minun, 23/78; es-Secde, 32/9).



"Biz ona vermedik mi iki göz, bir dil, iki dudak" (el-Beled, 90/8-9).



Ayrıca, bize nimet olarak verilen organların Allah'ın kudretini ve eserlerini anlamak için kullanılması gerektiği vurgulanmış, eşyaya ibret gözüyle bakmamız emredilmiştir:



"O yedi göğü birbiri üzerinde tabaka tabaka yarattı. Rahmanın yaratmasında bir aykırılık, uygunsuzluk görmezsin. Gözü (nü) döndür de bak, bir bozukluk görüyor musun? Sonra gözü (nü) iki kez daha döndür (bak). Göz (aradığı bozukluğu bulamaz,) hor hakîr ve bitkin (bir bozukluk görmekten) ümidini kesmiş bir halde sana döner" (el-Mülk, 67/3-4; ayrıca bk. el-Hac, 22/46).



"Bakmıyorlar mı develere, nasıl yaratıldı? Göğe, nasıl yükseltildi? Dağlara, nasıl dikildi? Yere, nasıl yayılıp döşendi?" (el-Gâşiye, 88/17-20).



"De ki: Yeryüzünde dolaşın da yalanlayanların sonu nasıl olmuş görün!" (el-En'am, 6/I1). Kur'ân, kalp, göz ve kulak organlarından; imanküfür açısından, yani bu organların Hakkı görmeye, duymaya, anlamaya vasıta olup olmamaları hususundan sürekli olarak söz eder.



Kur'ân ve Sünnette geçen insan ve organlarının fonksiyonları ile ilgili bilgiler İslâm âlimleri tarafından yorumlanmıştır. Buna göre; insan bu dünyaya sorumlu bir varlık olarak gönderilmiştir. Kur'ân'da şöyle buyurulur: "Bilmediğin bir şeyin ardına düşme. Çünkü kulak, göz ve gönül, bunların hepsi ondan (o yaptığın kötü içten) sorumludur" (el-İsrâ,17/36).



Sorumluluğun esasını Allah'ın peygamberleri vasıtasıyla bildirdiği inanç, ibadet ve muamelat gibi hükümlerden ibaret olan vahiy ile iyiyi kötüden ayırdetme gücü olan akıl oluşturur. İnsan bütün iç ve dış duyularıyla Allah'ın emir ve yasaklarını anlamaya kabiliyetli olarak yaratılmıştır. Bütün insanlar selim bir fıtrat üzere, doğruyu anlamaya kabiliyetli olarak dünyaya gelir. Onların bu, doğruyu yanlışı ayırdetmeye elverişli selim fıtratları sonradan anne-babanın ve çevrenin kendilerine verdiği eğitimle ya iyi yönde gelişir veya bozulur. İyi yönde gelişen, görevlerini aklın ve vahyin emrettiği yönde yerine getiren organlar "havass-ı selime" (doğru çalışan, yaratılışına uygun iş gören organlar) olarak adlandırılır. Aynı şekilde doğru düşünen, doğru anlayan akla akl-ı selîm; imansızlık ve münâfıklık hastalığından kurtulmuş kalbe kalb-i selîm adı verilir.



Allah insanı aklı ve gücü ölçüsünde sorumlu tutacaktır. "Allah kimseye gücünün üstünde bir şey teklif etmez" (el-Bakara, 2/286).



"Herkes ancak gücü ölçüsünde bir şeyle mükellef tutulur" (el-Bakara, 2/233).



Aklı olmayan sorumlu tutulmayacaktır. Hasta olan ve özürlü olanlar da sınırlı olarak mükelleftir. " Köre güçlük yoktur (bunlar savaşa katılmak zorunda değillerdir). Kim Allah'a ve Rasûle itaat ederse (Allah) onu, altından ırmaklar akan cennetlere sokar. Kim de yüz çevirirse onu da acı bir azaba uğratır" (el-Fetih, 48/ 17).



Havass-ı Selîme, aynı zamanda ilim öğrenme yollarından birisidir. "Akıl" ve doğru haber de diğer bilgi kaynaklarıdır.



Havass-ı selîme, kusur ve hastalıklardan sâlim olan duyu organlarıdır. Göz, renk körü olduğu zaman, sinir sistemi bozuk olduğu zaman bunlar vasıtasıyla doğru bilgi edinilmez. Duyu organları ve akıl ile tecrübe edilerek elde edilen ilimler aklî ilimler (fen bilgileri) dir.



Batılı bilginlere göre ilmin kaynağı duyu organları ve akıldır. Onlar, peygamberlerin insanlara getirdiği haberi (vahyi) ilmin kaynağı olarak kabul etmediği için çıkmazlara düşmüşlerdir. Çünkü his organlarıyla elde edilen bilgilerin eksiklik ve yanlışlıkları olduğu gibi akıl da, bilmek istediği her şeye bizzat ulaşmakta âciz kalmaktadır. Fizik ötesi olaylar, iman meseleleri, âhiret âlemi, aklın çözemediği konulardır. Bunları öğrenmek için mutlaka peygamberlerin haberine ihtiyaç vardır.



Kıyamet günü organların kişinin aleyhine şahitlikte bulunması: "Nihayet oraya vardıklarında kulakları, gözleri ve derileri, yaptıkları hakkında onların aleyhine şahitlik ettiler. Derilerine dediler ki: Niçin aleyhimize şahitlik ettiniz? (Derileri): Herşeyi konuşturan Allah bizi konuşturdu. İlk defa sizi O yaratmıştır. İşte O'na döndürülüyorsunuz. Siz (günahları işlerken) kulaklarınızın gözlerinizin ve derilerinizin aleyhinize şahitlik etmesinden gizlenmiyordunuz. Yaptıklarınızın çoğunu Allah'ın bilmeyeceğini sanıyordunuz" (el Fussilet, 41/20, 21, 22).



"De ki: Sizi gökten ve yerden kim rızıklandırıyor? Ya da o kulak(lar)a ve gözlere kim sahiptir (onları yaratıp yöneten kimdir)? Ölüden diriyi, diriden ölüyü kim çıkarıyor? (Yaratma) iş(ini) kim düzenleyip yönetiyor?" "Allah" diyecekler. De ki: O halde (O'nun azabından) korunmuyor musunuz?" (Yunus, 10/31).



"De ki: Söyleyin bana, eğer Allah işitme (duyu)unuzu ve gözlerinizi olsa, kalplerinizin üstüne de mühür vursa, Allah'tan başka bun(Iar)ı size getir(ip ver)ecek tanrı kimdir? Bak nasıl âyetleri çevirip türlü türlü açıklıyoruz, sonra yine onlar yüz çeviriyorlar (el-En âm 6/46).



Ahmet ÖZALP



Halid ÜNAL